1. Kasaysayan ng Ugnayan ng Iran at IAEA
Ayon sa ulat na iniulat ng Ahensyang Pandaigdigang Balita ng Ahl al-Bayt (sumakanila nawa ang kapayapaan) -: Balitang ABNA :- Mula pa noong 2003, nagsimula nang mag-imbestiga ang IAEA sa nuclear program ng Iran matapos lumabas ang ulat na may mga lihim na pasilidad sa Natanz at Arak.
Noong 2015, nilagdaan ang Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) o Iran Nuclear Deal, kung saan pumayag ang Iran na limitahan ang uranium enrichment kapalit ng pag-alis ng mga parusa.
Ngunit noong 2018, umatras ang Estados Unidos sa kasunduan sa ilalim ng administrasyon ni Donald Trump, na nagdulot ng pagtaas ng tensyon at pagbawas ng transparency sa mga site ng Iran.
2. Teknikal na Hamon sa Pagsubaybay
Ang IAEA ay umaasa sa on-site inspections, surveillance cameras, at seals upang masubaybayan ang mga nuclear material.
Sa kasalukuyan, maraming pasilidad ang hindi na naa-access, kabilang ang Fordo at Natanz, na sinasabing may mataas na antas ng uranium enrichment.
Ayon kay Rafael Grossi, ang satellite imagery ay hindi sapat upang matukoy ang eksaktong dami, lokasyon, at galaw ng mga materyal na nuklear.
3. Diplomatikong Implikasyon
Ang kawalan ng access ay nagpapababa sa tiwala ng pandaigdigang komunidad sa layunin ng Iran, at maaaring magdulot ng mga bagong parusa o hakbang militar.
Ang IAEA ay isang teknikal na ahensya, ngunit ang mga ulat nito ay may malaking epekto sa mga desisyon ng UN Security Council, EU, at iba pang pandaigdigang institusyon.
Kung hindi maibalik ang transparency, maaaring masira ang natitirang bahagi ng JCPOA, at magbukas ng landas sa mas matinding krisis.
4. Panganib sa Rehiyon at Pandaigdigang Seguridad
Ang uranium na enriched sa antas na 60% ay malapit na sa weapons-grade level (90%), at ayon sa mga eksperto, posibleng makagawa ng bomba sa loob ng ilang linggo kung gugustuhin.
Ang pag-atake sa mga nuclear site ay may panganib ng radiological disaster, lalo na kung walang sapat na proteksyon o containment.
Ang kawalan ng access ay nagpapalakas sa mga haka-haka, na maaaring magdulot ng preemptive strikes o military escalation mula sa mga bansang katabi ng Iran.
Konklusyon:
Ang panawagan ni Rafael Grossi ay hindi lamang teknikal na kahilingan, kundi isang pandaigdigang babala. Sa panahon ng digmaan, kawalan ng tiwala, at limitadong access, ang transparency sa nuclear program ng Iran ay susi sa pagpapanatili ng kapayapaan, tiwala, at kaligtasan ng rehiyon.
…………
328
Your Comment